Οι οικονομίες της Νότιας Ευρώπης – από την Ελλάδα έως την Πορτογαλία – έχουν καταγράψει αξιοσημείωτη ανάκαμψη μετά την ευρωπαϊκή χρηματοπιστωτική κρίση πριν από μια δεκαετία.

Ο τουρισμός “ανθεί”, επενδυτές και μεγάλες επιχειρήσεις έχουν μετακινηθεί και πολλοί ξένοι μετακομίζουν στην περιοχή για να επωφεληθούν από τις νέες θέσεις εργασίας και το φθηνότερο κόστος ζωής.

Παρενέργεια αυτής της ανάπτυξης, ωστόσο, είναι η εκτίναξη του κόστους στέγασης. Οι τιμές των κατοικιών και τα ενοίκια έχουν εκτοξευθεί σε πόλεις όπως η Λισαβόνα και η Αθήνα, ενώ στις παραλιακές πόλεις από την Ισπανία μέχρι τα ελληνικά νησιά κυριαρχούν οι ακριβές βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στις λεγόμενες «χρυσές βίζες», τις εξαιρετικά δημοφιλείς βίζες παραμονής για ξένους επενδυτές. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία, οι περισσότεροι αιτούντες βίζα πληρούν τις προϋποθέσεις αγοράζοντας κατοικίες.

Οι Αμερικανοί αποτελούν μεγάλο μέρος των ξένων που κατακλύζουν τη Νότια Ευρώπη. Δαπάνησαν τα περισσότερα ανά τετραγωνικό μέτρο για σπίτια στην Ισπανία από οποιαδήποτε άλλη εθνικότητα εκτός από τους Δανούς, ανέφεραν πέρυσι οι New York Times.

Και απέκτησαν περισσότερες χρυσές βίζες στην Πορτογαλία από οποιαδήποτε άλλη εθνικότητα το 2022. Ορισμένοι δραπετεύουν από τις ολοένα και πιο δυσβάστακτες αγορές κατοικιών στις ΗΠΑ, μεταφέροντας τα προβλήματα οικονομικής προσιτότητας των κατοικιών στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.

Η έξαρση των επενδύσεων σε ακίνητα έχει ωθήσει τις αξίες των σπιτιών πολύ ψηλά, εκτοπίζοντας τους παλιούς κατοίκους και εμποδίζοντας τους νέους να μετακομίσουν από τα σπίτια των γονιών τους. Παρά την άνθηση των οικονομιών τους, ο μέσος όρος των νοτιοευρωπαίων εξακολουθεί να έχει σχετικά χαμηλούς μισθούς και απλά δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τους ξένους επενδυτές, τους αγοραστές κατοικιών, τους τουρίστες και τους εξ αποστάσεως εργαζόμενους.

Η Πορτογαλία, η οποία είχε ένα από τα πιο δημοφιλή και προσοδοφόρα προγράμματα golden visa, ξεκίνησε την πολιτική της το 2012, επιταχύνοντας την έκδοση βίζας για εύπορους ξένους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που μετέφεραν τουλάχιστον ένα εκατομμύριο ευρώ σε πορτογαλικό τραπεζικό λογαριασμό, αγόρασαν τουλάχιστον 500.000 ευρώ σε ακίνητα, δημιούργησαν τουλάχιστον 10 θέσεις εργασίας ή δώρισαν τουλάχιστον 250.000 ευρώ σε πολιτιστικές ή καλλιτεχνικές δράσεις. Οι κάτοχοι βίζας μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα σε περισσότερες από εικοσιτέσσερις χώρες της ΕΕ.

Οι βίζες είχαν τεράστιο αντίκτυπο στα πορτογαλικά ακίνητα και το κόστος στέγασης, δήλωσε στο Business Insider ο κ. João Pereira dos Santos, ερευνητής στη Σχολή Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου. Η συντριπτική πλειονότητα των κατόχων βίζας χρησιμοποίησαν την αγορά ακινήτων ως τρόπο εισόδου.

“Αγοράζουν σπίτια, οπότε δεν επενδύουν και δεν δημιουργούν θέσεις εργασίας. Και ξέρουμε ότι ένα μέρος αυτής της κατοικίας τοποθετείται αμέσως στις μακροχρόνιες και στις βραχυχρόνιες αγορές ενοικίασης”, δήλωσε ο Pereira dos Santos.

Οι τιμές των κατοικιών στην Πορτογαλία αυξήθηκαν κατά 19% μόνο μεταξύ 2021 και 2022. Ολόκληρη η αγορά – από φθηνότερα ενοίκια μέχρι πολυτελή σπίτια – έχει επηρεαστεί, δήλωσε ο Pereira dos Santos.

Οι χρυσές βίζες δεν ευθύνονται για όλα. Την ίδια στιγμή, η Πορτογαλία, όπως και η υπόλοιπη νότια Ευρώπη, έχει δει μια τεράστια αύξηση των τουριστών. Πέρυσι ήταν «η καλύτερη χρονιά στην ιστορία του τουρισμού στην Πορτογαλία», δήλωσε στο Bloomberg ο υφυπουργός Τουρισμού, Εμπορίου και Υπηρεσιών της χώρας κ. Nuno Fazenda.

Η πανδημία ανέδειξε επίσης ένα κύμα εξ αποστάσεως εργαζομένων και συνταξιούχων που αναζητούν υψηλή ποιότητα ζωής σε σχετικά προσιτές ευρωπαϊκές χώρες. Οι νέες βίζες ψηφιακών νομάδων για τους ξένους εξ αποστάσεως εργαζόμενους έχουν επίσης αυξήσει τη ζήτηση για κατοικία.

Καθώς η Πορτογαλία βιώνει μια επιδεινούμενη κρίση οικονομικής προσιτότητας στην αγορά στέγασης, η κοινή γνώμη της Πορτογαλίας σχετικά με τη χρυσή βίζα είναι προβληματισμένη. Ο Pereira dos Santos και οι συνάδελφοί του διεξήγαγαν μια εθνικά αντιπροσωπευτική έρευνα στην Πορτογαλία, η οποία διαπίστωσε ότι η πλειονότητα των ερωτηθέντων τάχθηκε υπέρ του τερματισμού του προγράμματος χρυσής βίζας, ακόμη και αν αυτό έβλαπτε την πορτογαλική οικονομία. Πέρυσι, η χώρα άλλαξε τους όρους του προγράμματος για να αποκλείσει τις επενδύσεις σε ακίνητα.

Άλλες χώρες της νότιας Ευρώπης ακολουθούν το παράδειγμα, επισημαίνοντας ομοίως την εκτίναξη των τιμών των ακινήτων στα ύψη. Τον περασμένο μήνα, η Ισπανία ανακοίνωσε το τέλος του προγράμματος χρυσής βίζας, το οποίο βασιζόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου στις ξένες επενδύσεις σε ακίνητα.

Η Βόρεια Ευρώπη αντιμετωπίζει τη δική της κρίση

Οι οικονομίες της νότιας Ευρώπης τα πάνε πολύ καλύτερα από τις παραδοσιακές ατμομηχανές της βόρειας Ευρώπης. Η Πορτογαλία και η Ισπανία αναπτύχθηκαν τρεις φορές ταχύτερα από ό,τι η Γερμανία το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους. Αλλά η Βόρεια Ευρώπη παλεύει με τη δική της στεγαστική κρίση.

Οι Κάτω Χώρες αντιμετωπίζουν μία από τις πιο σοβαρές στεγαστικές κρίσεις στην ήπειρο. Οι τιμές των κατοικιών έχουν διπλασιαστεί, κατά μέσο όρο, την τελευταία δεκαετία και τώρα ένα νεόδμητο σπίτι κοστίζει 16 φορές τον μέσο ολλανδικό μισθό. Οι περιορισμοί στις οικοδομικές άδειες, η έλλειψη οικοδομικών υλικών και εργατών στον τομέα των κατασκευών και η περιορισμένη έκταση γης έχουν συμβάλει στην έλλειψη κατοικιών στη χώρα.

Οι τιμές των κατοικιών στη Γερμανία αναμένεται να αρχίσουν να ανακάμπτουν καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προσανατολίζεται στη μείωση των επιτοκίων βραχυπρόθεσμα και οι μισθοί αυξάνονται ταχύτερα από τις τιμές.

Η Γαλλία είδε ομοίως το κόστος στέγασης να ανεβαίνει σταθερά τα τελευταία χρόνια, αλλά, όπως και στη Γερμανία, οι τιμές μειώθηκαν εν μέσω υψηλών επιτοκίων.

Η χώρα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προβλήματα οικονομικής προσιτότητας στη στέγαση – μια κατάσταση που φιλανθρωπική οργάνωση αποκάλεσε πρόσφατα «κοινωνική βόμβα».

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Παρισιού αυτό το καλοκαίρι ενισχύουν τη ζήτηση κατοικιών στην πρωτεύουσα, μεταξύ άλλων και για βραχυπρόθεσμες μισθώσεις, γεγονός που έχει μειώσει τον αριθμό των ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων στην αγορά.

Παρά τις πολύ διαφορετικές οικονομικές συνθήκες, όλες οι ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν το ίδιο δίλημμα που μαστίζει τις ΗΠΑ, την έλλειψη προσιτών κατοικιών.