Κτίρια σε όλο τον κόσμο που προσφέρουν μία προοπτική για την οικοδόμηση με τη φύση, παρουσιάζει το νέο βιβλίο The House of Green. Το παρακάτω είναι ένα επεξεργασμένο απόσπασμα από την εισαγωγή του Carlo Ratti.

Πώς μπορούμε να χτίσουμε με τη φύση; Οι σχεδιαστές θέτουν αυτό το ερώτημα τα τελευταία 150 χρόνια, αλλά συχνά χωρίς να κατανοούν τη σημασία της λέξης “με”.

Σκεφτείτε τον μεγάλο βικτοριανό σχεδιαστή Ebenezer Howard, ο οποίος πίστευε ότι η φύση θα μπορούσε να θεραπεύσει τα δεινά της ζωής στην πόλη – τη ρύπανση, τις ασθένειες και τον υπερπληθυσμό. Το 1898, παρουσίασε το όραμά του για μια “Κηπουπόλη”, όπου ακόμη και ο φτωχότερος εργάτης θα μπορούσε να απολαμβάνει χώρους πρασίνου, οι οποίοι ήταν οδυνηρά απρόσιτοι στο Λονδίνο εκείνης της εποχής.

Μια ξύλινη κατασκευή από μπατόν καλυμμένη με φύτευση είναι στερεωμένη στο γραφείο του Tony Fruit στο Χο Τσι Μινχ του Βιετνάμ, προσφέροντας σκιά και δροσίζοντας τον αέρα (Πηγή: TAA Design)

Σήμερα, παραλλαγές της “Κηπουπόλεως” του Howard έχουν ανθίσει σε όλο τον κόσμο, αλλά με διαφορετικό όνομα, καθώς τη σημερινή εποχή αποκαλούνται προάστια. Οι συγκεκριμένες περιοχές μπορεί να παρουσιάζουν μια επίφαση πρασίνου, αλλά σε πολλές περιπτώσεις η δημιουργία τους συχνά κατέστρεφε τεράστιες εκτάσεις πραγματικής φύσης.

Στην πόλη Σάο Κάρλος της Βραζιλίας, το Cobogó House μετατρέπει τις αυλές σε σαλόνια – η διαμόρφωση του τοπίου βοηθά στη συγκράτηση της θερμοκρασίας (Πηγή: CHX Arquetitos)

Παρά τις καλές τους προθέσεις, ο Howard και οι οπαδοί του δεν έχτισαν με τη φύση- τη χρησιμοποίησαν ως στήριγμα. Το να χτίζεις με τη φύση σημαίνει να την ακούς. Στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, δεν έχουμε την πολυτέλεια να χρησιμοποιούμε απλώς τα πράσινα στοιχεία για την απόλαυσή μας. Αν δεν οικοδομήσουμε με τη φύση, θα γκρεμίσουμε τους εαυτούς μας μαζί με αυτήν.

Η βίλα Achioté είναι το πρώτο έργο της Κόστα Ρίκα με πατημένη γη, με αργιλώδες χώμα που ανασκάπτεται από το έδαφος της ζούγκλας για την κατασκευή και χρησιμοποιείται στους περιμετρικούς τοίχους (Πηγή: Formafatal)

Αυτό απαιτεί κάτι περισσότερο από διακοσμητικό πράσινο- το καθήκον μας ως σχεδιαστές είναι πολύ βαθύτερο, σχεδόν φιλοσοφικό. Περιλαμβάνει τον τερματισμό της σύγκρουσης μεταξύ του δομημένου και του φυσικού περιβάλλοντος. Με άλλα λόγια, το χτίσιμο με τη φύση σημαίνει ότι οι αρχιτέκτονες πρέπει να θεωρούν τη φύση ως συνεργάτη – πράγμα όχι εύκολο για ένα επάγγελμα όπου συχνά επικρατεί ο εγωκεντρισμός.

Ένα αρχαίο δέντρο φίκου ύψους 10 μέτρων βρίσκεται στον πυρήνα μιας αγροικίας στην Πάρμα της Ιταλίας, η οποία διαθέτει οροφή που μπορεί να ανοίξει για να επιτρέψει στο δέντρο να ευδοκιμήσει (Πηγή: CRA)

Πρώτον, πρέπει να προστατεύσουμε τη φύση και να την αντιγράφουμε στη χρήση των πόρων μας. Η μείωση της περιττής, σπάταλης δόμησης είναι μια ακόμη σημαντική στρατηγική, αλλά εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε τη δημιουργία νέων κατοικιών και επιχειρήσεων, ιδίως εκεί όπου ο πληθυσμός αυξάνεται.

Όταν πρέπει να οικοδομήσουμε, πρέπει να απομακρυνθούμε από μια γραμμική οικονομία στην οποία οι πόροι χρησιμοποιούνται και απορρίπτονται σε μια μονόδρομη, ευθεία γραμμή. Αντίθετα, χρειαζόμαστε μια κυκλική οικονομία, όπου τα πάντα ανακυκλώνονται και επαναχρησιμοποιούνται. Όταν ένα φυτό ή ένα ζώο πεθαίνει, το σώμα του επιστρέφει στο έδαφος. Θα μπορούσαν τα κτίριά μας να κάνουν το ίδιο;

Η οροφή ενός ιδιωτικού σπα στο δάσος Morelos, στο Μεξικό, είναι ένα γιγαντιαίο πιάτο που “αιχμαλωτίζει” το νερό της βροχής για να φιλτραριστεί σε υπόγειες δεξαμενές (Πηγή: Soler Orozco Arquitectos + JSA)

Μια λύση για την επίτευξη κυκλικής οικονομίας είναι η υιοθέτηση φυσικών δομικών υλικών. Το ξύλο, η πέτρα και τα τούβλα από λάσπη δημιουργούν πολύ λιγότερα απόβλητα από ό,τι το σκυρόδεμα και ο χάλυβας. Ακόμη καλύτερα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε νέες τεχνολογίες για τη δημιουργία πειραματικών υλικών βιολογικής προέλευσης. Μπορούμε να χτίσουμε με μυκήλιο μανιταριών ή ακόμη και με απόβλητα τροφίμων – και να καινοτομήσουμε στο σχεδιασμό.

Οι προεξέχουσες γλάστρες στο γραφείο αστικής γεωργίας της πόλης Χο Τσι Μινχ επιτρέπουν την κάθετη παραγωγή τροφίμων και δημιουργούν ένα μικροκλίμα που σημαίνει ότι δεν χρειάζεται κλιματισμός (Πηγή: VTN Architects)

Δεύτερον, πρέπει να φέρουμε ζωντανά πράγματα στο δομημένο περιβάλλον – όχι μόνο για αισθητική αλλά και για πρακτική λειτουργικότητα. Στο Urban Jungle (2023), ο Ben Wilson εξηγεί ότι οι μητροπολιτικές περιοχές είναι παράδεισοι βιοποικιλότητας. Σχεδόν τα μισά από τα απειλούμενα με εξαφάνιση ζώα της Αυστραλίας ζουν στις πόλεις – με πολλά σκουπίδια για να φάνε και σοκάκια για να κρυφτούν.

Το ξενοδοχείο Shiroiya στην Ιαπωνία είναι χτισμένο στο κέλυφος ενός ξενώνα 300 ετών, με μια επέκταση που καλύπτεται από έναν πράσινο λόφο που αποτελεί έναν νέο αστικό χώρο (Πηγή: Sou Fujimoto Architects)

Ο βιολόγος EO Wilson διατύπωσε τη διάσημη θεωρία ότι όλοι οι άνθρωποι βιώνουν μια αγάπη για τη φύση που ονομάζεται “βιοφιλία”. Για να την ικανοποιήσουμε, χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο από φανταχτερά πάρκα. Οι πόλεις μας χρειάζονται άγριους κήπους και πράσινους διαδρόμους για τη μετανάστευση των ζώων – πιο βρόμικους αλλά πιο φυσικούς. Όσα περισσότερα είδη σώσουμε, τόσο περισσότερο μπορούμε να βοηθήσουμε τη Γη να προσαρμοστεί στην κλιματική αλλαγή.

Αποτελούμενο από γυάλινα μπλοκ καλυμμένα με ένα στρώμα από αμπέλια και στεφανωμένο από δέντρα φραγκιπάνι, το Labri είναι ένα σπίτι στο Huế του Βιετνάμ που μοιάζει με δάσος.

Είναι απολύτως δυνατό να χτίσουμε με τη φύση στη μέση των πόλεών μας. Άλλα οφέλη της πράσινης δόμησης είναι ακόμη πιο άμεσα. Οι πόλεις από την Τενοχτιτλάν του 16ου αιώνα μέχρι τη Νέα Υόρκη του 19ου αιώνα κάποτε καλλιεργούσαν τεράστιες ποσότητες τροφίμων. Θα πρέπει να επαναφέρουμε την αστική γεωργία σήμερα. Ακόμη και αν τα τρόφιμα που παράγονται μέσω της αστικής γεωργίας δεν είναι αρκετά για να θρέψουν όλους τους κατοίκους της πόλης, μπορούν να προωθήσουν μια στενότερη σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων και της φύσης.

Μέθοδοι όπως η υδροπονία (καλλιέργεια φυτών στο νερό), η αεροπονία (καλλιέργεια φυτών στον αέρα) και η καλλιέργεια σε εσωτερικούς χώρους με τη βοήθεια ρομπότ μπορούν να μας βοηθήσουν να καλλιεργήσουμε φυτά σε νέα μέρη, ενώ οι παλιομοδίτικοι κοινοτικοί κήποι μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνικές ευκαιρίες.

Με περισσότερα από 80.000 φυτά και τέσσερα συνδεδεμένα επίπεδα οργανικού τοπίου, ο πύργος CapitaSpring είναι το ψηλότερο αστικό αγρόκτημα της Σιγκαπούρης (Πηγή: BRG/CRA)

Σε όλο τον κόσμο, τα οικοδομικά έργα βρίσκουν τρόπους να επανενώνουν τον φυσικό και τον τεχνητό κόσμο. Υπάρχουν πολλά ονόματα και θεωρίες: ο φιλόσοφος Bruno Latour το αποκαλεί “υπερανθρωπισμό”- ο ανθρωπολόγος Albena Yaneva και ο αρχιτέκτονας Alejandro Zaera-Polo το αποκαλούν “κοσμοπολιτική”.

Το αυστραλιανό τοπίο κυλά μέσα από ένα νεο-μπρουταλιστικό καταφύγιο σε ένα προάστιο του Νιούκαστλ, με το σπίτι ενσωματωμένο στο περίγραμμα της πλαγιάς (Πηγή: James Stockwell Architect)

Για να κάνουμε τον περιβαλλοντισμό να λειτουργήσει στο σχεδιασμό, πρέπει να αγκαλιάσουμε τα σημερινά εργαλεία: την ψηφιακή επανάσταση. Μερικές φορές πιστεύουμε ότι η τεχνολογία είναι το αντίθετο της φύσης.

Στην πραγματικότητα, οι αισθητήρες, τα δίκτυα και η τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να κάνουν τα κτίριά μας να μοιάζουν περισσότερο με ζωντανούς οργανισμούς: ικανά να ανταποκρίνονται και να εξελίσσονται. Το “έξυπνο” και το “βιώσιμο” μπορούν να αποτελέσουν μια αρμονική συμμαχία.

Κατασκευασμένο από σκελετό ξυλείας επενδυμένο με κλαδιά σημύδας που παρέχουν μόνωση κάτω από το χιόνι, το Gjemmested Telemark είναι θαμμένο σε μια πλαγιά στη Νορβηγία (Πηγή: Gartnerfuglen Arkitekter)

Η φύση πάντα βρίσκει μέρη για να αναπτυχθεί: σε τρύπες ανάμεσα σε τούβλα και σε ρωγμές στο πεζοδρόμιο. Με την τεχνολογία, μπορούμε να δημιουργήσουμε νέες ρωγμές για να εδραιωθεί η ζωή. Για παράδειγμα, ο σχεδιασμός ενός “αγροτικού πύργυο” 51 ορόφων στη νότια Κίνα, όπου 108.000 τετραγωνικά πόδια (10.000 τ.μ.) καλλιεργειών θα αναπτύσσονται κατά μήκος των τοίχων.

Ο πύργος όχι μόνο θα παράγει αρκετά λαχανικά για να θρέψει 40.000 ανθρώπους ετησίως, αλλά τα φυτά θα απορροφούν το ηλιακό φως και θα διατηρούν το κτίριο δροσερό χωρίς τη χρήση κλιματισμού.

Στο δάσος του Μοντερέι, στο Μεξικό, το Los Terrenos είναι χτισμένο από πατημένο χώμα και τούβλα από πηλό που αφήνουν το νερό της βροχής να διεισδύσει στο έδαφος (Πηγή: Tatiana Bilbao Estudio)

Χρειαζόμαστε ποικίλα πειράματα για να ανακαλύψουμε τι λειτουργεί καλύτερα. Στη συνέχεια, αν καταφέρουμε να αλλάξουμε τον τρόπο δόμησής, μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας για τον φυσικό κόσμο. Μόνο χτίζοντας με τη φύση μπορούμε να θυμόμαστε ότι χτίζουμε και ζούμε μέσα στη φύση. Σύμφωνα με τα λόγια του βραβευμένου με Πούλιτζερ ποιητή Gary Snyder, “Η φύση δεν είναι ένα μέρος για επίσκεψη, είναι το σπίτι μας”.