Οι μαύρες πλαστικές σπάτουλες και τα αντίστοιχα μαγειρικά εργαλεία αναδείχθηκαν πρόσφατα ως μια αναπάντεχη πηγή κινδύνου για το περιβάλλον και την υγεία. Ένα κύμα δημοσιεύσεων ακολούθησε μια ερευνητική εργασία που πρότεινε ότι τα τοξικά επιβραδυντικά φλόγας σε ανακυκλωμένο μαύρο πλαστικό θα μπορούσαν να διαρρέουν στα τρόφιμα σε επικίνδυνα επίπεδα, όπως αναμεταδίδει η βρετανική εφημερίδα Guardian.
«Τα κομψά μαύρα σκεύη κουζίνας σας μπορεί να σας δηλητηριάζουν αργά», προειδοποιούσαν οι ειδικοί, κι έτσι ο αναγνώστης θα μπορούσε εύλογα να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η μόνη ασφαλής λύση είναι η εξάλειψη αυτού του αντικειμένου, όπως ανέφερε το Atlantic.
Παρ’ όλα αυτά, η δημοσιευμένη μελέτη έκανε ένα σφάλμα υπολογισμού της δόσης κατά έναν παράγοντα 10. Παρόλο που ο υπολογισμός ήταν λάθος, η έρευνα αποκάλυψε ένα κρυμμένο και μάλλον ανησυχητικό κεφάλαιο του κόσμου της ανακύκλωσης πλαστικών.
Άρα, μπορούμε τελικά να επαναφέρουμε τη μαύρη σπάτουλα στο συρτάρι ή υπάρχει όντως λόγος ανησυχίας;
Το ανακυκλωμένο πλαστικό, το οποίο προέρχεται από ανάμειξη αντικειμένων διαφορετικών χρωμάτων, καταλήγει συνήθως σε μια απόχρωση που θυμίζει λάσπη. Για να κάνουν τα προϊόντα πιο κομψά και ομοιόμορφα, οι κατασκευαστές συχνά προσθέτουν μια μαύρη χρωστική ουσία, την carbon black.
Το πρόβλημα είναι ότι η συγκεκριμένη χρωστική καθιστά το πλαστικό «αόρατο» για τους οπτικούς αισθητήρες που χρησιμοποιούνται στις εγκαταστάσεις ανακύκλωσης. Αν και οι κατασκευαστές πλέον στρέφονται σε εναλλακτικές χρωστικές, το ζήτημα φαίνεται ότι έχει δημιουργήσει ζήτηση για μαύρο πλαστικό που προέρχεται από ηλεκτρονικά απόβλητα – μια διαφορετική αλυσίδα ανακύκλωσης.
Τα περιβλήματα ηλεκτρονικών συσκευών, όπως υπολογιστών, τηλεοράσεων και καφετιέρων, περιέχουν συνήθως επιβραδυντικά φλόγας, τα οποία περιλαμβάνουν χημικές ουσίες τοξικές για τον άνθρωπο σε υψηλά επίπεδα έκθεσης. Παρόλο που αυτές οι ουσίες έχουν απαγορευτεί σε πολλές χώρες, τα παλαιότερα πλαστικά που τις περιέχουν συνεχίζουν να διαρρέουν στην αλυσίδα ανακύκλωσης.
Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο στο επιστημονικό περιοδικό Chemosphere, εξέτασε 203 προϊόντα από μαύρο πλαστικό στις ΗΠΑ, όπως σκεύη κουζίνας, δοχεία για φαγητό και παιδικά παιχνίδια.
Οι ερευνητές ανέλυσαν τα επίπεδα μιας επιβραδυντικής φλόγας χημικής ουσίας, της decabromodiphenyl ether (BDE-209), η οποία είναι ανθεκτική στο περιβάλλον, συνδέεται με πιθανούς κινδύνους για την υγεία και έχει καταργηθεί στις ΗΠΑ πριν από περισσότερο από μια δεκαετία.
Η μελέτη κατέληξε ότι ορισμένα σκεύη κουζίνας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ημερήσια δόση 34.700 νανογραμμαρίων (ng) BDE-209, πλησιάζοντας το ασφαλές όριο έκθεσης που έχει ορίσει ο Οργανισμός Περιβαλλοντικής Προστασίας των ΗΠΑ (EPA).
Οι επιστήμονες υπολόγισαν λάθος τη δόση αναφοράς του EPA κατά έναν παράγοντα 10. Έτσι, η εκτιμώμενη έκθεση στο BDE-209 από μαύρες σπάτουλες και κουτάλια μειώθηκε σε λιγότερο από το ένα δέκατο του συνιστώμενου ορίου του EPA. Παρόλο που το λάθος δεν άλλαξε τη γενική τους θέση – ότι η ανακύκλωση χωρίς διαφάνεια και περιορισμούς μπορεί να οδηγήσει σε απρόσμενη έκθεση σε τοξικές χημικές ουσίες – άλλαξε την ένταση της ανησυχίας για το μέσο αναγνώστη.
«Η σύγκριση με την τιμή αναφοράς αλλάζει αρκετά την αίσθηση του ζητήματος όταν το σφάλμα είναι τόσο μεγάλο», δήλωσε ο Joseph Schwarcz, διευθυντής του Office for Science and Society στο McGill University.
«Σίγουρα η ανακάλυψη χρήζει προσοχής, αλλά οι αριθμοί πρέπει να είναι σωστοί πριν τρομάξει κανείς τον κόσμο».
Παρόλο που η μελέτη υπερεκτίμησε τον κίνδυνο, η ιστορία ανέδειξε τις πραγματικές αντιφάσεις που υπάρχουν μεταξύ βιωσιμότητας και ασφάλειας προϊόντων.
«Όταν αρχίζεις να κατανοείς όλες αυτές τις ροές υλικών, βλέπεις ότι είναι πολύπλοκες», δήλωσε ο Mark Miodownik, καθηγητής Υλικών και Κοινωνίας στο University College London.
«Η ανακυκλωμένη ύλη είναι καλό πράγμα. Όμως, τα παλαιότερα πλαστικά συχνά περιέχουν αρκετά δυσάρεστα στοιχεία. Η ανακύκλωση υλικών που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα αναφορικά με τις συσκευασίες».
Η απόρριψη πλαστικών έχει περιβαλλοντικό κόστος, ειδικά όταν τα αντικείμενα δεν ανακυκλώνονται εύκολα. «Αν αποφασίσετε να ξεφορτωθείτε όλα τα πλαστικά του σπιτιού σας, ο αντίκτυπος της απόρριψης αντικειμένων που έχουν ακόμη χρήση θα μπορούσε να είναι σημαντικός», σημείωσε ο Adam Herriott από την περιβαλλοντική οργάνωση Wrap.
Υπάρχουν τρόποι για ασφαλέστερη χρήση των πλαστικών. Για παράδειγμα, τα πλαστικά που δεν είναι σχεδιασμένα για χρήση στο φούρνο μικροκυμάτων μπορεί να διαρρέουν χημικά αν ζεσταθούν.
«Καλύτερα να χρησιμοποιείτε ό,τι έχετε μέχρι να μην είναι πλέον χρήσιμο και μετά να το αντικαθιστάτε», πρόσθεσε ο Herriott.
Η ανακάλυψη για τη μαύρη σπάτουλα αναδεικνύεται σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης ανησυχίας για τις επιπτώσεις των πλαστικών στην υγεία και το περιβάλλον. Παρόλα αυτά, οι ειδικοί λένε ότι η διαχείριση των κινδύνων γύρω από τη χρήση πλαστικών είναι εξαιρετικά περίπλοκη. «Δεν θα έβαζα τις μαύρες σπάτουλες στην κορυφή της λίστας ανησυχιών μου», ανέφερε ο Miodownik.
Πιο ανησυχητική είναι η προσθήκη PFAs – των λεγόμενων «παντοτινών χημικών» – που εισάγονται ολοένα και περισσότερο σε πλαστικές συσκευασίες, ρούχα και καλλυντικά.
«Ο αριθμός των προϊόντων που τα περιέχουν αυξάνεται συνεχώς, χωρίς ξεκάθαρη κατανόηση των επιπτώσεων στην υγεία», προειδοποίησε. Παρόμοια, τα μικροπλαστικά καταλήγουν σε υδάτινα συστήματα και πέρα από αυτά. «Πρέπει να επικεντρωθούμε σε αυτά που δεν βλέπουμε – όπως τα PFAs και τα μικροπλαστικά. Πρέπει να περιορίσουμε αυτή την τεχνολογία γιατί διαχέεται παντού».
