Όλοι πλέον γνωρίζουμε ότι πρέπει να δράσουμε άμεσα ενάντια στην κλιματική αλλαγή… γιατί όμως δεν το κάνουμε;
Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που θέτει μια νέα έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, προσπαθώντας να εξηγήσει γιατί η αλλαγή είναι τόσο δύσκολη. Η έκθεση για το 2025 με τίτλο Interconnected Disaster Risks, από το United Nations University Institute for Environment and Human Security (UNU-EHS), καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα συστήματά μας δεν μας εξυπηρετούν πια.
Όταν πρόκειται για την κλιματική κρίση, την απώλεια βιοποικιλότητας, τη ρύπανση και άλλες περιβαλλοντικές απειλές, οι συγγραφείς της έκθεσης τονίζουν ότι πολλές από τις σημερινές «λύσεις» είναι επιφανειακές και συχνά αναστέλλουν την ουσιαστική πρόοδο.
«Η κοινωνία βρίσκεται σε σταυροδρόμι», τονίζει η καθηγήτρια Shen Xiaomeng, διευθύντρια του UNU-EHS. «Εδώ και χρόνια, οι επιστήμονες μας προειδοποιούν για τη ζημιά που προκαλούμε στον πλανήτη και πώς μπορούμε να την αποτρέψουμε. Κι όμως, δεν λαμβάνουμε ουσιαστικά μέτρα.»
Παρά τις εντεινόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, οι εκπομπές από ορυκτά καύσιμα αυξάνονται. Τα είδη εξαφανίζονται με πρωτοφανείς ρυθμούς, ενώ συνεχίζουμε να λεηλατούμε τα οικοσυστήματα. Παρόλο που η κρίση των αποβλήτων είναι ήδη εμφανής, τα οικιακά απορρίμματα αναμένεται να διπλασιαστούν έως το 2050.
«Ξανά και ξανά, βλέπουμε τον κίνδυνο μπροστά μας, και παρ’ όλα αυτά συνεχίζουμε προς την ίδια κατεύθυνση. Ξέρουμε πού είναι ο γκρεμός, γνωρίζουμε πώς να αλλάξουμε πορεία, κι όμως προχωράμε σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Γιατί;» διερωτάται η Prof. Xiaomeng.
Για να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό, οι ειδικοί του ΟΗΕ προτείνουν μια πιο ολιστική προσέγγιση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, εστιάζοντας σε πέντε βασικούς τομείς που χρειάζονται βαθιές, συστημικές αλλαγές.
Αφού ανέδειξε τη σύνδεση μεταξύ καταστροφών και σημείων καμπής του πλανήτη σε προηγούμενες εκδόσεις, η φετινή έκθεση παρουσιάζει τη Θεωρία της Βαθιάς Αλλαγής – μια προσέγγιση που αναζητά τις ριζικές αιτίες των προβλημάτων, εντοπίζοντας τις δομές και τις πεποιθήσεις που τα συντηρούν.
Για παράδειγμα, αν φανταστούμε έναν ποταμό γεμάτο πλαστικά, η επιφανειακή λύση είναι η βελτίωση της ανακύκλωσης. Όμως η ToDC αναζητά τη ρίζα: τη μαζική παραγωγή και την κουλτούρα του μιας χρήσης, αλλά και την πεποίθηση ότι «το καινούργιο είναι πάντα καλύτερο» ή ότι η υπερκατανάλωση ισούται με πρόοδο.
«Σάπια ρίζα, σάπιο καρπό», λένε χαρακτηριστικά οι επιστήμονες. Άρα, η αλλαγή πρέπει να ξεκινήσει από τη ρίζα.
Η Caitlyn Eberle, επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης, εξηγεί:
«Πολλές από τις ενέργειες που κάνουμε – όσο καλές κι αν φαίνονται – δεν λειτουργούν, όσο υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα που τις ακυρώνει.»
Σύμφωνα με νέα ανάλυση του World Resources Institute (WRI), αλλαγές που βασίζονται αποκλειστικά στην ατομική συμπεριφορά αποδίδουν μόλις το 10% του δυναμικού μείωσης εκπομπών. Για παράδειγμα, είναι πολύ πιο εύκολο να αφήσεις το αυτοκίνητο αν η πόλη σου έχει καλή δημόσια συγκοινωνία.
Η έκθεση του ΟΗΕ προτείνει πέντε κατευθύνσεις ουσιαστικής αλλαγής, με θετικά παραδείγματα από όλο τον κόσμο:
Πάνω από 2 δισεκατομμύρια τόνοι οικιακών αποβλήτων παράγονται κάθε χρόνο παγκοσμίως – αρκετοί για να περικυκλώσουν τον ισημερινό 25 φορές με κοντέινερ.
Η έκθεση προτείνει μετάβαση σε κυκλική οικονομία, με έμφαση στην ανθεκτικότητα, επισκευή και επαναχρησιμοποίηση.
Η πόλη Kamikatsu στην Ιαπωνία είναι παράδειγμα επιτυχίας, με τετραπλάσιο ποσοστό ανακύκλωσης από τον εθνικό μέσο όρο, χάρη σε πρακτικές όπως η κομποστοποίηση, το upcycling και η ανταλλαγή ρούχων.
Αιώνες εκμετάλλευσης της φύσης οδήγησαν σε αποψίλωση, εξαφάνιση ειδών και κατάρρευση οικοσυστημάτων, απειλώντας και τις δικές μας πηγές ζωής.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ποταμός Kissimmee στη Φλόριντα. Καναλοποιήθηκε τη δεκαετία του 1960, με καταστροφικά αποτελέσματα: ξηράνθηκαν 160 τετραγωνικά χιλιόμετρα υγροτόπων, τα είδη μειώθηκαν και οι πλημμύρες χειροτέρεψαν.
Η αποκατάστασή του, όμως, απέδειξε ότι η φύση μπορεί να επουλωθεί. Τα είδη επέστρεψαν και οι υγρότοποι αποθηκεύουν πλέον δισεκατομμύρια γαλόνια νερού, προστατεύοντας από πλημμύρες.
Ο πλανήτης φιλοξενεί 8,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους, αλλά οι ανισότητες είναι τεράστιες. Το φτωχότερο 50% του πληθυσμού υφίσταται το 75% των οικονομικών απωλειών από την κλιματική αλλαγή, ενώ ευθύνεται μόλις για το 12% των εκπομπών.
Η έκθεση καταγγέλλει στρεβλές «λύσεις» όπως η αντιστάθμιση άνθρακα, όπου πλούσιες χώρες φυτεύουν δέντρα αλλού για να συνεχίσουν να ρυπαίνουν ανεμπόδιστα.
Αντιθέτως, το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (1987), που μείωσε τις ουσίες καταστροφής του όζοντος κατά 98%, αναδεικνύεται ως παράδειγμα αυθεντικής διεθνούς συνεργασίας.
Η βραχυπρόθεσμη σκέψη οδηγεί σε μακροπρόθεσμες καταστροφές.
Η πυρηνική ενέργεια, για παράδειγμα, παρουσιάζεται ως καθαρή λύση, αλλά παράγει ραδιενεργά απόβλητα που διαρκούν πάνω από 10.000 χρόνια – χωρίς ασφαλή τρόπο διαχείρισης.
Στον αντίποδα, το Παγκόσμιο Θησαυροφυλάκιο Σπόρων Svalbard στη Νορβηγία διατηρεί σπόρους από όλο τον κόσμο, διασφαλίζοντας τη βιοποικιλότητα για τις επόμενες γενιές.
Η Επιτροπή για το Μέλλον της Φινλανδίας αποτελεί επίσης φωτεινό παράδειγμα, αξιολογώντας πολιτικές με γνώμονα πολυγενεακές συνέπειες.
Η παγκόσμια οικονομία «πλουτίζει» σε όρους ΑΕΠ, αλλά η ευημερία και η ποιότητα ζωής δεν συμβαδίζουν. Η οικολογική καταστροφή πληρώνει το τίμημα.
Για παράδειγμα, η αποψιλωμένη γη κοστολογείται έως και 7,5 φορές περισσότερο από δάση, αγνοώντας τις οικολογικές και υγειονομικές υπηρεσίες που προσφέρουν τα δέντρα.
Η Μπουτάν εφαρμόζει το Ακαθάριστο Εθνικό Δείκτη Ευτυχίας, δίνοντας προτεραιότητα στην ευημερία και την οικολογική ισορροπία.
Αντίστοιχα, σε Καναδά, Νέα Ζηλανδία και Ιαπωνία, οι λεγόμενες «πράσινες συνταγές» ενθαρρύνουν τη σύνδεση με τη φύση για λόγους υγείας και ψυχικής ευημερίας.
