Μια ομάδα από παπάκια κολυμπάει ήρεμα πίσω από τη μητέρα τους στο κανάλι Catharijnesingel στην Ουτρέχτη. Είναι η μόνη «κυκλοφοριακή συμφόρηση» που μπορεί κανείς να συναντήσει εδώ σήμερα, αφού ο αυτοκινητόδρομος που κάποτε διέσχιζε την περιοχή έχει δώσει τη θέση του στο νερό.
Παρακολουθώ τη σκηνή και φαντάζομαι το χάος που θα επικρατούσε στη Βρετανία αν κάποια πόλη αποφάσιζε να μετατρέψει έναν εξαπλό αυτοκινητόδρομο σε κανάλι για βόλτες με βάρκες και αναζωογόνηση της φύσης. Υπήρξαν αντιδράσεις στην Ουτρέχτη; «Όχι ιδιαίτερα», μου λέει ο Paul Manten, επικεφαλής του έργου, καθώς περπατάμε κατά μήκος των γεμάτων λουλούδια όχθεων. «Μόνο κάποιοι που μετακινούνται αποκλειστικά με αυτοκίνητο δεν το χάρηκαν».
Για τους περισσότερους, ήταν μια κίνηση αποκατάστασης μιας ιστορικής αδικίας. Από το 1122, το κανάλι υπήρχε ως φυσική άμυνα της πόλης, μέχρι που καλύφθηκε με μπετόν τη δεκαετία του 1960, στην εποχή της απόλυτης κυριαρχίας του αυτοκινήτου. Το 2002, οι κάτοικοι ψήφισαν σε δημοψήφισμα υπέρ της αποκατάστασής του. Η πανδημία ανέβαλε τα επίσημα εγκαίνια το 2020, αλλά παράλληλα ενίσχυσε την τάση των πόλεων να επενδύσουν στις ήπιες μορφές μετακίνησης – μια δικαίωση για την Ουτρέχτη, η οποία επένδυσε περίπου 1 δισεκατομμύριο ευρώ για να φέρει πίσω το Catharijnesingel.
«Ήμασταν μπροστά από την εποχή μας», λέει ο Manten, καθώς περνούν βάρκες με επιβάτες που απολαμβάνουν το κρασί τους. «Τώρα όλοι προσπαθούν να κάνουν τις πόλεις τους πιο πράσινες».
Λίγο πιο πέρα από το κανάλι, πίσω από τον σιδηροδρομικό σταθμό, ξεπροβάλλει ένας καταπράσινος ουρανοξύστης. Το Wonderwoods Vertical Forest είναι ένα νέο συγκρότημα κατοικιών και γραφείων, που όταν ολοκληρωθεί θα λειτουργεί και ως δάσος 2,5 στρεμμάτων. Από τα μπαλκόνια κρέμονται δέντρα και λουλούδια, δημιουργώντας μια εικόνα που θυμίζει περισσότερο φυσικό τοπίο παρά αστικό περιβάλλον.
«Νιώθω τυχερός που δουλεύω σε αυτό το έργο», λέει ο Hedzer Pathuis, υπεύθυνος του project, καθώς με ξεναγεί στο εργοτάξιο. Είναι Παρασκευή απόγευμα, και οι εργάτες ολοκληρώνουν τις δουλειές τους ενώ η κοντινή παμπ γεμίζει κόσμο.
Όταν ολοκληρωθεί – πιθανότατα φέτος – το Wonderwoods θα φιλοξενεί 360 δέντρα, 9.000 θάμνους και 10.000 φυτά. «Στην Ολλανδία βρέχει πολύ», εξηγεί ο Pathuis, ενώ στον ουρανό μαζεύονται απειλητικά σύννεφα. «Υπάρχει δεξαμενή στο υπόγειο που συλλέγει το νερό και το ανακυκλώνουμε μέσω σωλήνων για κάθε φυτό».
Η συντήρηση του πρασίνου, ωστόσο, απαιτεί κόπο. «Έχουμε συμβόλαιο 25 ετών με εταιρεία που θα αναλαμβάνει τη φροντίδα του», σημειώνει. Το κόστος για τους κατοίκους θα ανέρχεται σε περίπου 60€ τον μήνα – όσο ένα εβδομαδιαίο μπουκέτο λουλούδια. Και μετά από 25 χρόνια; «Θα αποφασίσει ο σύλλογος των κατοίκων».
Από τα 420 διαμερίσματα, 60 θα είναι προσιτά οικονομικά, με μέγιστο ενοίκιο 1.000€ τον μήνα για τα επόμενα 20 χρόνια. Το κτίριο θα περιλαμβάνει επίσης πολιτιστικούς χώρους, έναν χειμερινό κήπο και γραφεία.
Είναι αυτό το μέλλον των οικολογικών ουρανοξυστών; «Είναι μια δοκιμή», λέει προσεκτικά ο Pathuis. Αν και σχεδιάστηκε από τον Stefano Boeri Architetti το 2016, όταν η συζήτηση για το μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα ήταν ακόμη σε αρχικό στάδιο, το πρότζεκτ έχει τα δικά του διλήμματα. «Για να στηρίξουμε τα φυτά, χρειαστήκαμε πολύ σκυρόδεμα και χάλυβα, οπότε από άποψη CO₂ δεν έχει την καλύτερη βαθμολογία. Αλλά το πράσινο βελτιώνει την υγεία, οπότε είναι μια ανταλλαγή».
Κατευθύνομαι με το ποδήλατο προς ένα λιγότερο εντυπωσιακό, αλλά ίσως πιο ρεαλιστικό μοντέλο για το μέλλον της αρχιτεκτονικής. Περνάω από τον πρώτο ποδηλατόδρομο του κόσμου – υπενθύμιση ότι η Ουτρέχτη είναι πρωτοπόρος στις πράσινες μετακινήσεις – και από τον μεγαλύτερο πολυώροφο σταθμό ποδηλάτων του κόσμου, όπου οι κάτοικοι ξεκλειδώνουν τα παλιά, αγαπημένα τους ποδήλατα.
Ο Βρετανός ακτιβιστής Rob Hopkins, που μελετά τις βιώσιμες πόλεις, αποκαλεί την Ουτρέχτη «την πόλη όπου το μέλλον έχει ήδη φτάσει». Στο πρότζεκτ του Field Recordings from the Future, ηχογράφησε τους ήχους των ποδηλατόδρομων της πόλης κατά τη διάρκεια της ώρας αιχμής – ένα κομμάτι ενός μουσικού πειράματος που οραματίζεται ένα πιο καθαρό, πράσινο και ανθρώπινο μέλλον.
Αυτή η χαλαρωτική ηχητική ατμόσφαιρα με συνοδεύει στο Hof van Cartesius, μια εναλλακτική κοινότητα επιχειρηματιών που στηρίζεται στην κυκλική οικονομία.
«Όλα εδώ είναι φτιαγμένα από ανακυκλωμένα υλικά», μου λέει η Iris Dijkstra, η τοπική μου ξεναγός. «Είναι ωραίο, έτσι δεν είναι;» Σε μια γωνία, παιδιά παίζουν σε μια παλιά νεροτσουλήθρα από εγκαταλελειμμένο λούνα παρκ. Γύρω μας, παλιά βιομηχανικά κουτιά ξεχειλίζουν από λουλούδια.
«Κάθε κτίριο εδώ έχει τη δική του ιστορία», λέει ο Robin Brink, ιδιοκτήτης του εστιατορίου Warmoes. «Το δικό μας φτιάχτηκε από τα αποδυτήρια μιας πισίνας».
Το Hof φιλοξενεί μουσικά label, βιώσιμες εταιρείες μόδας και αρχιτέκτονες. Υπάρχει ακόμα και ένας χώρος επισκευής επίπλων, όπου με 10€ την ώρα μπορείς να νοικιάσεις πάγκο και εργαλεία για να τροποποιήσεις ή να φτιάξεις μόνος σου ό,τι χρειάζεσαι.
«Θα ήταν υπέροχο αν τέτοια μέρη γίνονταν πιο συνηθισμένα, έτσι δεν είναι;» αναρωτιέται ο Sijmen Houben. Σκέφτομαι το ίδιο.
