Από την αρχή, η βιωσιμότητα είχε κεντρικό ρόλο στην υποψηφιότητα της Γερμανίας για τη διοργάνωση του πρωταθλήματος UEFA Euro 2024. Και το γεγονός ότι βρίσκεται στην “καρδιά της Ευρώπης” είναι κομβικό σημείο του σχεδίου της Γερμανικής Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου (DFB) να αναδείξει το Euro 2024 το πιο βιώσιμο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου όλων των εποχών.

Το πρωτάθλημα Euro 2020, το οποίο αναβλήθηκε για το 2021 λόγω της πανδημίας και διεξήχθη σε 11 διαφορετικές χώρες, προκάλεσε ευρεία κριτική για τις επιπτώσεις των σχετικών διεθνών ταξιδιών στο κλίμα.

Παρόλο που φέτος όλοι οι αγώνες θα διεξαχθούν στη Γερμανία, περίπου το 80 % του αποτυπώματος άνθρακα του πρωταθλήματος αναμένεται να προέλθει από τις μεταφορές, καθώς οι φίλαθλοι συρρέουν από όλη την ήπειρο και όχι μόνο.

Συνολικά 2,7 εκατομμύρια εισιτήρια είναι διαθέσιμα για τους 51 αγώνες του τουρνουά που έχουν προγραμματιστεί σε 10 γήπεδα, ενώ ο Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού της Γερμανίας αναμένει επιπλέον επτά εκατομμύρια επισκέπτες στις ζώνες φιλάθλων και στις εκδηλώσεις δημόσιας θέασης. Κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης πώλησης τον Οκτώβριο του 2023, υπήρξαν περισσότερες από 20 εκατομμύρια αιτήσεις για εισιτήρια από συνολικά 206 χώρες.

Οι περισσότερες αιτήσεις προήλθαν από τη διοργανώτρια χώρα Γερμανία, ακολουθούμενη από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, την Ισπανία και την Αυστρία. “Εκτός Ευρώπης, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Κίνα και το Μεξικό ήταν μεταξύ των πέντε πρώτων χωρών με πάνω από 525.000 αιτήσεις για εισιτήρια”, δήλωσε η UEFA.

Η ένωση επιδοτεί μια έκπτωση 25% στα εισιτήρια Interrail για να δελεάσει τους θεατές του Euro 2024 και να του απομακρύνει από την επιλογή του αεροπλάνου για τις μετακινήσεις τους, καθώς και ένα εισιτήριο 29 ευρώ για τη μεταφορά μεταξύ των πόλεων υποδοχής.

Η σιδηροδρομική εταιρεία Deutsche Bahn υποσχέθηκε επίσης 10.000 επιπλέον θέσεις για την ημέρα του αγώνα στα τρένα ICE υψηλής ταχύτητας. Η στάθμευση αυτοκινήτων, εν τω μεταξύ, θα περιοριστεί σημαντικά.

Η DFB λέει επίσης ότι έχει προγραμματίσει αγώνες Euro 24 για να ελαχιστοποιήσει τα ταξίδια των ομάδων κατά τη φάση των ομίλων και απαιτεί από τις ομάδες να αναπτύξουν τα δικά τους βιώσιμα σχέδια, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης οχημάτων με χαμηλές εκπομπές ρύπων.

Συμμαχία περιβαλλοντικών ΜΚΟ, συμπεριλαμβανομένων των Germanwatch και Transport & Environment, προέτρεψε τη γερμανική ομάδα να ταξιδέψει με βιώσιμο τρόπο κατά τη διάρκεια του τουρνουά, επιλέγοντας για παράδειγμα το σιδηρόδρομο. “Ειδικά ως οικοδεσπότες, πρέπει και μπορούμε να δώσουμε το καλό παράδειγμα”, ανέφεραν σε ανοιχτή επιστολή τους.

Ενεργειακά αποδοτικά γήπεδα και χορτοφαγικά μπράτβουρστ

Αν οι συγκοινωνιακές συνδέσεις και η βολική γεωγραφική θέση της Γερμανίας της έδωσαν ένα οικολογικό πλεονέκτημα έναντι της αντίπαλης υποψήφιας Τουρκίας, τότε το ίδιο ισχύει και για τα γήπεδά της. Ενώ η Τουρκία θα χρειαζόταν να ανακατασκευάσει πλήρως δύο γήπεδα, η Γερμανία διέθετε ήδη σημαντικό αριθμό ενεργειακά αποδοτικών γηπέδων.

Στο σχέδιο βιωσιμότητας, η DFB αναφέρει ότι θα ελαχιστοποιήσει περαιτέρω τις εκπομπές, μειώνοντας τον φωτισμό των προβολέων και περιορίζοντας την κατανάλωση ενέργειας στα κέντρα ενημέρωσης. Θα χρησιμοποιεί ανανεώσιμη ενέργεια στα γήπεδα και τα κεντρικά γραφεία – και όπου υπάρχουν γεννήτριες, θα είναι “σύγχρονες και φιλικές προς το περιβάλλον”. Δεσμεύθηκε επίσης για λήψη μέτρων με στόχο την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης νερού.

Θα προσφέρονται εναλλακτικές λύσεις για χορτοφάγους μαζί με το παραδοσιακό μπράτβουρστ που σερβίρεται κατά τη διάρκεια του αγώνα – με ανακυκλώσιμες συσκευασίες. “Είναι η πρώτη φορά που όλα τα γήπεδα, αλλά και οι χώροι δημόσιας θέασης σχεδιάζουν να έχουν επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια, οπότε αυτό είναι σίγουρα πρόοδος”, δήλωσε ο κ. Hartmut Stahl, επικεφαλής της μελέτης σκοπιμότητας για ένα “κλιματικά ουδέτερο UEFA EURO 2024” από την περιβαλλοντική δεξαμενή σκέψης Oeko-Institut, η οποία ανατέθηκε από το γερμανικό υπουργείο Περιβάλλοντος και δημοσιεύθηκε το 2022.

Αντιστάθμιση άνθρακα

Περισσότερα από τα δύο τρίτα των εκπομπών που δεν σχετίζονται με τις μετακινήσεις, αναμένεται να προέλθουν από τις διανυκτερεύσεις των φιλάθλων και των αξιωματούχων, σε σύγκριση με μόλις το 7% από την ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνεται στα γήπεδα.

Τελικά, μόνο ο συμψηφισμός θα μπορούσε να φέρει το ισοζύγιο άνθρακα πιο κοντά στο καθαρό μηδέν. Αλλά τα τελευταία χρόνια, η ευρέως διαδεδομένη πρακτική της χρήσης αντισταθμιστικών μέτρων για να διεκδικήσει κανείς “κλιματική ουδετερότητα” έχει απαξιωθεί, καθώς πολλά συστήματα αποδείχθηκαν σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικά για το κλίμα.

Το Κατάρ 2022 διαφημίστηκε ως το “πρώτο Παγκόσμιο Κύπελλο με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα” – με αποτέλεσμα η Ελβετική Επιτροπή Δίκαιης Διαχείρισης να αποφανθεί ότι η FIFA είχε παραπλανήσει τους φιλάθλους.

Μελέτες διαπίστωσαν ότι η αντιστάθμιση του αποτυπώματος άνθρακα των 3,6 εκατομμυρίων τόνων βασίστηκε σε λανθασμένες εκτιμήσεις. Ορισμένοι υπολογισμοί ανεβάζουν τον αριθμό σε περισσότερους από 10 εκατομμύρια τόνους.

Αλλά και ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα κεφάλαια αντιστάθμισης είναι επίσης αμφιλεγόμενος, ιδίως όταν οι ρυπαίνοντες αγοράζουν πιστώσεις μέσω διεθνών συστημάτων που εξάγουν την ευθύνη για τη μείωση των εκπομπών σε άλλες χώρες και άσχετους τομείς.

Ίσως μετά την απόφαση της Ελβετίας, οι διοργανωτές δεν προωθούν το Euro 2024 ως “κλιματικά ουδέτερο” – τουλάχιστον όχι στο πρόσφατο υλικό. Ωστόσο, η UEFA έχει καταστήσει την αντιστάθμιση σημαντικό πυλώνα της έννοιας της βιωσιμότητας, και ακολούθησε τις συστάσεις της μελέτης σκοπιμότητας του Ινστιτούτου Oeko-Institut για την υποστήριξη της προστασίας του κλίματος στα γήπεδά της.

Για κάθε τόνο CO2 που παράγει το πρωτάθλημα, η UEFA θα συνεισφέρει 25 ευρώ σε ένα Ταμείο για το Κλίμα, με το συνολικό ποσό να εκτιμάται ότι θα ανέλθει σε 7 εκατ. ευρώ– για πρωτοβουλίες των γερμανικών ερασιτεχνικών συλλόγων για την ενέργεια, το νερό, τη διαχείριση αποβλήτων και την έξυπνη κινητικότητα.

“Νομίζω ότι είναι σπουδαίο το γεγονός ότι για πρώτη φορά δεν χρησιμοποιείται για τον μετριασμό των εκπομπών σε χώρες του λεγόμενου “τρίτου κόσμου”, όπου δεν μπορούμε να δούμε πραγματικά τον αντίκτυπο”, δήλωσε ο κ. Anton Klischewski, ο οποίος είναι συντονιστής βιωσιμότητας στην ερασιτεχνική FC Internationale του Βερολίνου και σύμβουλος δίκαιου εμπορίου που συνεργάζεται με οργανώσεις όπως η Aktionsbündnis Fairer Handel Berlin και η Sport handelt Fair.

Στήριξη και κληρονομιά με γνώμονα το κλίμα

Οι διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις αποτελούν την ευκαιρία για τα κράτη υποδοχής να προβάλλουν τις αξίες τους ενώπιον ενός παγκόσμιου κοινού, αλλά και να αφήσουν το αποτύπωμά τους στην τοπική κοινωνία.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Παρισιού – το οποίο, όπως και η Γερμανία, δεν κατασκευάζει μεγάλες νέες εγκαταστάσεις – ήταν μια ευκαιρία να επιταχυνθούν τα σχέδια για νέους ποδηλατόδρομους και πεζόδρομους, να αναζωογονηθεί η υποβαθμισμένη περιοχή Seine-Saint-Denis δίπλα στη γαλλική πρωτεύουσα και να μετατραπεί ο μολυσμένος Σηκουάνας σε μια υδάτινη οδό κατάλληλη για τους καλύτερους αθλητές του κόσμου.

Ο προϋπολογισμός του Euro 2024 αντιπροσωπεύει ένα μικρό ποσοστό του προϋπολογισμού των Ολυμπιακών Αγώνων του Παρισιού, αλλά όπως και το Παρίσι, φιλοδοξεί να αφήσει τη Γερμανία λίγο πιο πράσινη – ή τουλάχιστον να αφήσει το γερμανικό ποδοσφαιρικό κόσμο, και όχι μόνον, λίγο πιο συνειδητοποιημένο για το κλίμα. “Η ιδέα της περιβαλλοντικής αντίληψης μιας διοργάνωσης είναι πάντα η μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων – όχι μόνο του CO2, αλλά και άλλων περιβαλλοντικών τομέων”, λέει ο Stahl,.

Κάθε μικρή λεπτομέρεια – από την εγγραφή για εισιτήρια της Deutsche Bahn μέχρι την επιστροφή του ποτηριού μπύρας – είναι μέρος της προσπάθειας για αλλαγή συνηθειών στην ποδοσφαιρική κουλτούρα και η UEFA πλαισιώνει το Ταμείο για το Κλίμα προκειμένου α ενισχύσει την ευαισθητοποίηση για το κλίμα.

“Οι οργανώσεις εξακολουθούν να αποτελούν τον πυλώνα του σύγχρονου ποδοσφαίρου, ειδικά στη Γερμανία”, λέει ο Klischewski, “και αν πραγματικά λάβουν τη χρηματοδότηση και το κίνητρο για να αλλάξουν, τότε νομίζω ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε και τα 23 έως 24 εκατομμύρια μέλη που εξακολουθούν να είναι οργανωμένα σε μη επαγγελματικά αθλήματα εδώ”. Αλλά το αν το Ταμείο της UEFA για το κλίμα θα φτάσει σε αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από κίνητρα είναι ένα άλλο θέμα.

Φόβοι ότι το Ταμείο για το Κλίμα θα ευνοήσει τους ισχυρούς συλλόγους

Ο Klischewski, ο οποίος ήταν μέλος της ομάδας εργασίας για την αειφορία του Euro 2024 για το Βερολίνο, επισημαίνει ότι το Ταμείο για το Κλίμα στοχεύει σε νέα έργα αναβάθμισης των υποδομών, τα οποία είναι δύσκολα για τους περισσότερους αστικούς συλλόγους, επειδή δεν τους ανήκουν οι εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν.

“Η UEFA είναι αποφασισμένη να το ρυθμίσει, ώστε να μπορούν πραγματικά να δουν πόσες εκπομπές μπορούν να εξοικονομηθούν”, τονίζει. Και αυτό ευνοεί τους μεγαλύτερους συλλόγους που ήδη σκέφτονται το αποτύπωμα άνθρακα και έχουν την τεχνογνωσία για να υποβάλουν αίτηση χρηματοδότησης. “Αυτό είναι κυρίως το πρόβλημα με αυτά τα κονδύλια – οι συνήθεις ύποπτοι θα τα λάβουν”.

Η FC Internationale του Klischewski έχει υποβάλει αίτηση χρηματοδότησης για ένα ηλεκτρονικό λεωφορείο – αλλά ο σύλλογος είναι ήδη πρωτοπόρος στη βιωσιμότητα, του οποίου τα πράσινα διαπιστευτήρια έχουν αναγνωριστεί με βραβεία, όπως το βραβείο 2021 Berlin Sport Future Prize.

Για να βοηθήσει άλλους συλλόγους να καλύψουν το χαμένο έδαφος, θα ήθελε να δει περισσότερη χρηματοδότηση για γενικά έξοδα όπως η κατάρτιση και η πληρωμή προσωπικού βιωσιμότητας.

Η UEFA, η FIFA και τα κορυφαία πρωταθλήματα

Το γερμανικό ποδόσφαιρο αλλάζει, πιστεύει ο Klischewski. Ακόμη και μεταξύ των σκληροπυρηνικών οπαδών -που δεν διακρίνονται συχνά για την κοινωνική τους υπευθυνότητα- “ορισμένοι από τους ultras σκέφτονται πραγματικά πώς μπορούν να επαναχρησιμοποιήσουν τα κομφετί ή να ανακυκλώσουν τις σημαίες που κανονικά είναι μιας χρήσης”, υπογραμμίζει.

“Οι φίλαθλοι, οι σύλλογοι, εμείς που εργαζόμαστε στο γήπεδο – μερικές φορές αισθανόμαστε λίγο αβοήθητοι όταν βλέπουμε να λαμβάνονται αποφάσεις που είναι εντελώς αντίθετες με αυτό για το οποίο εργαζόμαστε”, τονίζει ο Klischewski, αναφέροντας τις συζητήσεις της FIFA για χορηγία με τον πετρελαϊκό γίγαντα της Σαουδικής Αραμκό και τα σχέδια για την διεξαγωγή του Παγκοσμίου Κυπέλλου 2030 σε τρεις ηπείρους.

Το 2020, η UEFA ανακοίνωσε ότι θα μειώσει στο μισό τις κλιματικές εκπομπές της μέχρι το 2030, αλλά έχει επικριθεί για την αποτυχία της να παρουσιάσει μια στρατηγική για το τους τρόπους που θα το κάνει πραγματικότητα.

Ο διευθυντής βιωσιμότητας της UEFA Michele Uva τόνισε ότι οι περιβαλλοντικές ανησυχίες είναι μόνο ένας πυλώνας της βιωσιμότητας, ο οποίος, όπως δήλωσε στο BBC, πρέπει να αντιμετωπιστεί “χωρίς να έχει αντίκτυπο στην αθλητική και οικονομική βιωσιμότητα”.

Πιεζόμενος σχετικά με τους στόχους για τον άνθρακα, φάνηκε να μεταθέτει την ευθύνη στους συλλόγους – ακόμη και όταν η UEFA επεκτείνει τη μορφή των ευρωπαϊκών διοργανώσεων συλλόγων για να περιλαμβάνει περισσότερα από 100 επιπλέον παιχνίδια κάθε χρόνο.

Από την πλευρά τους οι επαγγελματικοί σύλλογοι, από τις οικολογικές φιλοδοξίες των οποίων εξαρτάται η UEFA, φαίνεται να έχουν μικτές διαθέσεις. Το 2021, η Deutsche Fußball Liga (DFL) ανακοίνωσε ότι η πρώτη και η δεύτερη κατηγορία Bundesliga θα είναι τα πρώτα μεγάλα επαγγελματικά πρωταθλήματα ποδοσφαίρου που θα συμπεριλάβουν υποχρεωτικά κριτήρια βιωσιμότητας στους κανονισμούς αδειοδότησής τους, τα οποία και εισήχθησαν το αμέσως επόμενο έτος.

Για συλλόγους όπως η Φράιμπουργκ, η οποία καλύπτει όλες τις ενεργειακές ανάγκες του γηπέδου της με τεράστιους ηλιακούς συλλέκτες στην οροφή, και η Μάιντς, η οποία μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είναι κλιματικά ουδέτερη από το 2010, αυτές οι απαιτήσεις θα πρέπει να είναι εύκολη υπόθεση. Αλλά άλλοι σύλλογοι δεν πληρούν τα κριτήρια, τα οποία περιλαμβάνουν μέτρα για τη χρήση ενέργειας, την κατανάλωση νερού και τη χρήση λιπασμάτων.

Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα πάνω από τα κέρδη

Περιβαλλοντικοί οργανισμοί και κοινότητες έχουν αμφισβητήσει ποια αθλητικά πρωταθλήματα θα συνεχίσουν να είναι βιώσιμα σε έναν κόσμο που θερμαίνεται. Ο Stahl απορρίπτει την ιδέα ότι οι διεθνείς διοργανώσεις θα πρέπει να καταργηθούν. “Οι αθλητικές εκδηλώσεις είναι μέρος της ζωής, οπότε το να μην επιτρέπονται οι μεγάλες αθλητικές εκδηλώσεις δεν μου φαίνεται λογικό – πρέπει να βρούμε μια λύση που να μειώνει τις εκπομπές, να θέτει νέα πρότυπα στη βιωσιμότητα και να περιλαμβάνει επίσης τον κανονικό τρόπο ζωής μας”, υπογραμμίζει.

Εκτιμά ότι ο μόνος τρόπος για να αναδειχθεί η περιβαλλοντική βιωσιμότητα έναντι του κέρδους είναι να γίνουν οι διεθνείς οργανισμοί ποδοσφαίρου πιο δημοκρατικοί και πιο αυστηρά ρυθμιζόμενοι. “Χρειαζόμαστε ένα νέο όραμα για το ποδόσφαιρο, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων”. Διαφορετικά, το μέλλον του ποδοσφαίρου μπορεί να αποκλίνει σε δύο πολύ διαφορετικά αθλήματα: το επαγγελματικό παιχνίδι “το οποίο είναι στην πραγματικότητα απλώς ένα προϊόν” και ένα πραγματικά βιώσιμο “επίπεδο βάσης που αφορά τους ανθρώπους που παίζουν το όμορφο παιχνίδι, βρίσκονται έξω και συνδέονται”.