Συζητήσεις, συνέδρια, έρευνα και πολλά πολλά χρήματα ώστε να «λυθεί» το ενεργειακό πρόβλημα στα κτίρια. Κτίρια ηλικίας από 5 έως 55 ετών μοιράζονται τα ίδια προβλήματα: κρύο και υγρασίες το χειμώνα, ζέστη το καλοκαίρι, κακή ποιότητα αέρα όλο το χρόνο. Γιατί;

Γιατί πριν 55 χρόνια καίγαμε ένα πολύ φθηνό καύσιμο , το πετρέλαιο, και έτσι οι προτεραιότητες, για μηχανικούς και πολίτες, ήταν περισσότερα τετραγωνικά επιφάνειας, γιατί έπρεπε να λυθεί το στεγαστικό. Τα τελευταία χρόνια έως και σήμερα και παρότι το καύσιμο ακρίβυνε και τελειώνει, οι προτεραιότητες εξακολουθούν να ποικίλλουν (η σειρά διαφέρει ανά περιοχή ίσως): περισσότερα τετραγωνικά, θέα με μεγάλη τζαμαρία, καλή περιοχή.

Από το 30.000 πΧ μέχρι το 1900 μΧ η προτεραιότητα ήταν μια: Προφύλαξη από τις καιρικές συνθήκες και θερμική άνεση. Αυτός είναι και ο λόγος που σπηλίες, υπόσκαφα κτίρια, πέτρινα με τοίχους 60εκ χτίζονταν με τεχνικές ώστε να διατηρούν όσο πιο σταθερές συνθήκες εσωτερικού περιβάλλοντος, πάντα σε σχέση με τα διαθέσιμα υλικά και το τοπικό κλίμα. Ακόμα και το Μινωικό ανάκτορο είχε σχεδιαστεί με τρόπο ώστε να διατηρεί τις βέλτιστες δυνατές εσωτερικές συνθήκες χειμώνα καλοκαίρι.

Αναζήτηση

Αν αναζητήσει κάποιος στο διαδίκτυο θα δει ότι σε όλη την Ευρώπη το 80% περίπου των κτιρίων που υπάρχει σήμερα θα υπάρχει και μετά από 50 χρόνια. Αν αναζητήσει κάποιος τι προτείνει η ΕΕ θα διαβάσει ότι τα υφιστάμενα κτίρια είναι προτεραιότητα, ώστε να δημιουργηθούν κτίρια μηδενικού ενεργειακού ισοζυγίου (να καταναλώνουν όσες kWh παράγουν).

Αν αναζητήσει κανείς τα ποσοστά ενέργειας που χρειάζεται ένα κτίριο θα διαπιστώσει ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 75% αφορά θέρμανση και ψύξη και το υπόλοιπο 25% ηλεκτρικές συσκευές και ζεστό νερό χρήσης. Παράλληλα, σε νεόδμητα κτίρια υπάρχει η συζήτηση για την: 1. καταναλισκόμενη ενέργεια στη φάση κατασκευής (μια φορά) όσον αφορά τα υλικά και 2. καταναλισκόμενη ενέργεια λειτουργίας (150 χρόνια), συνεπώς η σημαντικότητα μεταξύ των δυο είναι χαοτική προς τη λειτουργία, χωρίς να αμελείται η φάση της κατασκευής.

Αν αναζητήσει κάποιος πληροφορίες για το πως να αναβαθμίσει ή να κατασκευάσει ένα νεόδμητο κτίριο θα βρει λύσεις όπως: Κατηγορία Α+ ΚΕΝΑΚ, Περιβαλλοντικά Πρότυπα, Πληροφορίες για Φ/Β, μονώσεις, κουφώματα και πολλά άλλα, χωρίς όμως συγκεκριμένη κατεύθυνση και στόχο.

Αν αναζητήσει κάποιος πραγματικά τι θα πει Α+, πράσινο κτίριο, περιβαλλοντικό πρότυπο, βιοκλιματικό κτίριο κλπ., πολύ γρήγορα θα κατανοήσει ότι κανένας από τους παραπάνω τίτλους και πιστοποιήσεις δεν οδηγεί σε μετρήσιμους αριθμητικούς στόχους καταναλώσεων μετά την κατασκευή του κτιρίου.

Αν αναρωτηθεί κανείς «μπορεί μια ταράτσα επιφάνειας 100τμ γεμάτη με Φωτοβολταϊκά, να καλύψει τις ανάγκες του κτιρίου αν είναι Α (δηλαδή nZEB) αν το κτίριο δεν είναι ισόγειο αλλά έχει 3,4,5 ή 6 ορόφους» θα διαπιστώσει ότι στην Αθήνα ακόμα και να αναβαθμιστούν όλα τα κτίρια με βάση το Α κατά ΚΕΝΑΚ, δηλαδή πράσινο βιοκλιματικό και nZEB κτίριο, το Φ/Β σύστημα θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες μόνο μέχρι κτίριο 3 ορόφων από τον 4ο μέχρι τον 6ο που μελετήθηκαν το κτίριο καταναλώνει αρκετά περισσότερο από ότι παράγει.

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης πραγματοποίησαν την προαναφερθείσα αναλυτική μελέτη για κτίρια πολυκατοικιών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Έργου Ren+Homes. Το αποτέλεσμα της μελέτης έδειξε οτι σχέδον κανένα 4όροφο (και πάνω) nZEB (Α ΚΕΝΑΚ) κτίριο στην Ελλάδα δε μπορεί να έχει μηδενικό ενεργειακό ισοζύγιο καλύπτοντας τις ενεργειακές του ανάγκες από το Φ/Β. Κάτι το οποίο τρομάζει, καθώς οι ευρωπαϊκές οδηγίες μιλούν για ανθρακικά ουδέτερες πόλεις μέχρι το 2030.

Αν αναζητήσει κανείς στατιστικά στοιχεία για την Αθήνα θα δει τα εξής (απογραφή 2011):

• Κτίρια χτισμένα πριν το 80’, δηλαδή εντελώς αμόνωτα: 342.107
• Κτιρία χτισμένα μεταξύ 81-00, δηλαδή με 3εκ μόνωση ενδιάμεσα από τα τούβλα: 47.988
• Κτίρια χτισμένα μεταξύ 01-11, δηλαδή ΚΕΝΑΚ, 37.730
• Σύνολο Κτιρίων: 427.825

Δηλαδή υπάρχουν 427.825 κτίρια στο δήμο Αθηναίων και περίπου 6.000.000 (πάνω από 75% εντελώς αμόνωτα) κτίρια σε όλη την Ελλάδα που όχι απλά δεν είναι nZEB (που όπως είπαμε πάνω από 3 ορόφους δε μπορεί να είναι μηδενικού ενεργειακού ισοζυγίου), αλλά καταναλώνουν 4-8 φορές περισσότερο από το μέγιστο που μπορούν να παράξουν.

Η λύση δεν είναι «έβαλα Φ/Β»

Για να δοθεί λύση σε ένα πρόβλημα το οποίο αφορά περίπου 5.5εκ κτίρια σε όλη την Ελλάδα δεν αρκεί, όπως είδαμε, να τοποθετήσουμε Φ/Β μέσα σε μια μέρα εργασίας σε κάθε ταράτσα ή Ανεμογεννήτριες στις κυκλάδες και τα βουνά, διότι τα προβλήματα απαιτούν το δύσκολο δρόμο για να λυθούν και όχι business με τις ΑΠΕ ή πολιτική.

Ο ανήφορος, λοιπόν, στο θέμα των υφιστάμενων κτιρίων επαφίεται στο πως θα μειώσουμε στο ελάχιστο την απαίτηση ενέργειας που θα απαιτείται για να διατηρούνται τέλειες οι εσωτερικές συνθήκες. Αν η κατανάλωση ενέργειας είναι τόσο χαμηλή και μπορεί να παραχθεί με ένα μικρό σύστημα ΑΠΕ στο ίδιο το κτίριο τότε υπάρχει κτίριο μηδενικού ενεργειακού ισοζυγίου ή και θετικού ενεργειακού ισοζυγίου.

Πως; Πιστοποίηση Passivhaus

Το πρότυπο Passivhaus με μια πολύ συγκεκριμένη μεθοδολογία πιστοποίησης, που όμως δεν είναι διαστημική επιστήμη, διασφαλίζει τα 3 σημαντικότερα στοιχεία ενός κτίριου, τα οποία πρέπει να είναι προτεραιότητα:

• 1. Θερμική άνεση: 20-25 βαθμούς όλο το χρόνο, 35-55% σχετική υγρασία
• 2. Ποιότητα εσωτερικού αέρα: Κάτω από 1000ppm, εξάλειψη VOC, εξάλειψη μούχλας
• 3. Ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας: Ακριβής πρόβλεψη τελικής κατανάλωσης στη φάση μελέτης, εμπεριστατωμένοι έλεγχοι κατά τη διάρκεια της κατασκευής και μετρητικό σύστημα καταγραφής και βελτιστοποίησης καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του κτιρίου (+ εκπαίδευση χρηστών).

Εφαρμογή

Το πρότυπο Passivhaus είναι πολύ εύκολο να εφαρμοστεί σε νεόδμητα κτίρια, μπορεί να έχει όλα τα πιθανά bonus δόμησης και είναι αρκετά πιο οικονομικό ακόμα στην κατασκευή σε σχέση με το Α+ του ΚΕΝΑΚ αν το σχεδιάζουν ομάδες πιστοποιημένων Αρχιτεκτόνων και λοιπών μελετητών.

Το μεγάλο στοίχημα είναι τα υφιστάμενα κτίρια, και εκεί λιγοι τολμούν και οι στόχοι που θέτουν είναι μικροί, να ανεβάσουν την ενεργειακή κατηγορία του κτιρίου τουλάχιστον δυο κατηγορίες. Τι αξία έχει ένα κτίριο αμόνωτο, δηλαδη Η να το ανεβάσεις δυο κατηγορίες, δηλαδη στο Ε; Αυτό είναι πολύ μακριά από τον στόχο των κτιρίων μηδενικών εκπομπών για το 2030 και τις ανθρακικά ουδέτερες πόλεις του 2050.

Η ομάδα των Passivistas και το Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτίριου ξεκίνησε το 2021 το έργο Passivistas: The Tavros Project, όπου αναβαθμίζεται ενεργειακά σε κτίριο Θετικού Ενεργειακού Ισοζυγίου μια από τις πολλές προσφυγικές πολυκατοικίες του ’60 που βρίσκονται στο κέντρο της Αθήνας.

Στο έργο πραγματοποιούνται μετρήσεις καταναλώσεων και θερμικής άνεσης ένα χρόνο πριν και μετά την αναβαθμιση. Στο κτίριο εχουν εγκατασταθεί σύγχρονα συστήματα μετρήσεων κατανάλωσης και συνθηκών και μετρήθηκαν θερμοκρασίες μεχρι και 9 βαθμών εντός των διαμερισμάτων τους προηγούμενους χειμώνες.

Τα πραγματικά προβλήματα που επιλύσαμε ως ερευνητές και μηχανικοί ήταν:

• Πως θα γίνει η ανακαίνιση έχοντας τους ανθρώπους να ζουν μέσα στα σπιτια; Δημιουργήθηκε μια μεθοδολογία κατασκευής (streamlined renovation) όπου η όχληση μειώθηκε στις 3 μέρες εντός των διαμερισμάτων καθ’ όλη τη διάρκεια κατασκευής
• Κόστος: Μέσω της μελέτης και της μελέτης εφαρμογής το κόστος ανέρχεται στα 340€/m2 πολύ χαμηλότερο από τα 500 που ήταν ο αρχικός στόχος για να μπορεί να γίνει μαζικά

Το έργο των Passivistas και των, άνω των 30, χορηγών είναι ένα έργο φάρος για όλο το λεκανοπέδιο. Το κτίριο θα αποτελέσει κόμβο εκπαίδευσης και καινοτομίας σε συνεργασία με τα κορυφαία ιδρύματα της χώρας και θα στοχεύσει στην δημιουργία μεθοδολογίας μαζικής ανακαίνισης Passivhaus οικοδομικών τετραγώνων και πόλεων.

Συμπέρασμα

Γιατί συζητάμε ακόμα για το ενεργειακό πρόβλημα στα κτίρια; Κατά τη γνώμη μου η απάντηση σε αυτή την ερώτηση έγκειται στο γεγονός ότι η αγορά μιλώντας για την ενέργεια που καταναλώνουν τα κτίρια χρησιμοποιεί περισσότερο όρους φιλοσοφίας και marketing και λιγότερο αριθμούς και επιστήμη.

Με απλά λόγια, τα κτίρια «Α+», τα «πράσινα», τα «βιοκλιματικά» δεν εγγυόνται βασικά στοιχεία, όπως: 1. Τελική Κατανάλωση ενέργειας, 2. Εσωτερική θερμοκρασία, 3. Συγκέντρωση CO2

Την ίδια ώρα ένα πιστοποιημένο Passivhaus κτίριο απάντα τα τελευταία 35 χρόνια στα ίδια στοιχεία με νούμερα: 1. Απαίτηση Θέρμανσης & Ψύξης < 15kWh/m2 το χρόνο, 2. 20-25 Βαθμούς κελσίου (φυσικά ο χρήστης μπορεί να το ελέγξει), 3. Κάτω από 1000ppm CO2

Συνεπώς, το πρόβλημα των κτιρίων λύθηκε 35 χρόνια πριν απλά δεν εφαρμόζεται μαζικά. Το βασικά προβλήματα σήμερα είναι η εκπαίδευση περισσότερων μηχανικών και τεχνικών για να κατασκευάζουν Passivhaus Κτίρια και τα χρηματοδοτικά εργαλεία και σχήματα για να ανακαινιστούν μαζικά οικοδομικά τετράγωνα τα οποία όντας Passivhaus θα παραγούν περισσότερο από αυτό που καταναλώνουν με αποτέλεσμα να μπορούν να καλύψουν και ένα μεγάλο κομμάτι της ηλεκτροκίνησης στο μέλλον.

Επομένως, μην σπαταλάμε άλλο χρόνο σε συζητήσεις, πιλότους και ασκήσεις επι χάρτου για προβλήματα που έχουν λυθεί. Εμείς σχεδιάζουμε καλύτερα κτίρια κάνοντας ευτυχισμένους ανθρώπους και χρειαζόμαστε συμμάχους!

*Ο Δημήτρης Παλλαντζάς είναι Φυσικός Κτιρίων, Υπ. Διδάκτορας Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και Υπεύθυνος Εκπαίδευσης Ελληνικό Ινστιτούτο Παθητικού Κτιρίου